GPSC Exam (Class-I & Class-II) : General Studies-II (Preliminary)

સામાન્ય અભ્યાસ -2 (પ્રારંભિક)

ગુણ -200                         

પ્રશ્નો -200                   

 માધ્યમ: અંગ્રેજી / ગુજરાતી                           

સમય – 120 મિનિટ

(એ) ભારતીય અર્થતંત્ર અને આયોજન

1. સ્વતંત્રતાની પૂર્વ સંધ્યાએ ભારતીય અર્થતંત્ર, ઉદભવ અને વિકાસ ભારતમાં આયોજનની કવાયત – ઐતિહાસિક ચર્ચાઓ, યોજના મોડલ અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા બદલ સમય. ભારતીય અર્થતંત્રમાં સુધારણાના ગાળા બાદ: નવી આર્થિક સુધારા, રાષ્ટ્રીય આયોગ: ધ્યેયો, બંધારણ અને કાર્યો
2. કૃષિ ક્ષેત્ર: સંસ્થાકીય માળખું – ભારતમાં જમીન સુધારણા; તકનીકી કૃષિમાં ફેરફાર- વિવિધ ભાગોમાં મુખ્ય પાક અને પાક પદ્ધતિઓ
દેશ, સિંચાઇ, કૃષિ ઇનપુટ અને આઉટપુટના ભાવો; વચ્ચે વેપારની શરતો કૃષિ અને ઉદ્યોગ; કૃષિ નાણા નીતિ; કૃષિ માર્કેટિંગ અને વેરહાઉસિંગ; ખાદ્ય સુરક્ષા અને જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થામાં સમસ્યાઓ, લીલા ક્રાંતિ, ટકાઉ કૃષિ માટેની નીતિ અને સજીવ ખેતી.
3. ઔદ્યોગિક નીતિ; જાહેર ક્ષેત્રના સાહસો અને તેમની કામગીરી; ખાનગીકરણ અને ડિસઇન્વેસ્ટમેન્ટ્સ ચર્ચા; ઔદ્યોગિકરણની વૃદ્ધિ અને પેટર્ન; નાના પાયે સેક્ટર; ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રમાં ઉત્પાદકતા; ખાસ આર્થિક ઝોન (સેઝ) અને ઔદ્યોગિકરણ, વિદેશી રોકાણ અને સ્પર્ધા નીતિ
4. ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઇન ઇન્ડિયન ઇકોનોમી: મિનિંગ એન્ડ ઇમ્પોર્ટ ઓફ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર – વોટર પુરવઠો અને સ્વચ્છતા – ઊર્જા અને શક્તિ – વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી – ગ્રામીણ અને અર્બન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: પોર્ટ્સ, રોડ, એરપોર્ટ, રેલવે, ટેલિકોમ્યુનિકેશન. સામાજિક અસર આકારણી
5. સમય જતાં વસ્તીના માળખામાં પ્રવાહો અને તરાહો – વૃદ્ધિ દર, જાતિ, ગ્રામીણ વિસ્તારો સ્થળાંતર, સાક્ષરતા, પ્રાદેશિક; ગરીબી અને અસમાનતાના માળખું અને વલણો; બેરોજગારી – વલણો, માળખું અને રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર નીતિઓ વિકાસનાં સૂચકાંકો-જીવનનિર્વાહનું શારીરિક ગુણવત્તા, માનવ વિકાસ ઈન્ડેક્સ, હ્યુમન ગરીબી ઇન્ડેક્સ, જાતિ વિકાસ ઇન્ડેક્સ, નેશનલ સુખ ઇન્ડેક્સ
6. ઇન્ડિયન પબ્લિક ફાઇનાન્સ; ભારતીય ટેક્સ સિસ્ટમ, જાહેર ખર્ચ, જાહેર દેવું, ખાધ અને ભારતીય અર્થતંત્રમાં સબસિડી કેન્દ્ર-રાજ્ય નાણાકીય સંબંધ. તાજેતરના નાણાકીય વર્ષ અને  નાણાકીય નીતિના મુદ્દાઓ અને તેની અસર, જીએસટી: કન્સેપ્ટ અને ઇમ્પ્લિકેશન્સ.
7. ભારતના વિદેશી વેપારની વલણ, રચના, માળખું અને દિશા. ભારતની બેલેન્સ પોસ્ટ સુધારણા સમયગાળામાં પરિસ્થિતિ
8. ગુજરાત અર્થતંત્ર – એક વિહંગાવલોકન; ગુજરાતમાં સામાજિક ક્ષેત્ર – શિક્ષણ, આરોગ્ય, અનેપોષણ. તાજેતરના દાયકાઓમાં ભારત અને મુખ્ય રાજ્યોના સંબંધમાં ગુજરાત અર્થતંત્ર કૃષિ, વન, જળ સંસાધન, ખાણકામ, ઉદ્યોગ અને સેવામાં મુખ્ય સમસ્યાઓ
સેક્ટર આર્થિક અને સામાજિક માળખાકીય વિકાસ માટેની નીતિઓ – એક મૂલ્યાંકન

(બી) ભૂગોળ

1. જનરલ ભૂગોળ: સૂર્યમંડળમાં પૃથ્વી, પૃથ્વીનો મોશન, સમયની કલ્પના, સિઝન, પૃથ્વીનું આંતરિક માળખું, મુખ્ય જમીન સ્વરૂપ અને તેની સુવિધાઓ. વાતાવરણ-માળખું અને રચના, તત્વો અને આબોહવા, એરમાસેસના પરિબળો અને મોરચા, વાતાવરણીય વિક્ષેપ, આબોહવા પરિવર્તન. મહાસાગરો: ભૌતિક, રાસાયણિક અને જૈવિક લાક્ષણિકતાઓ, હાઇડ્રોલોજિકલ ડિસ્ટ્રીસ્ટો, મરીન એન્ડ કોન્ટિનેન્ટલ સ્રોતો.
2. શારીરિક: વિશ્વ, ભારત અને ગુજરાત: મુખ્ય ભૌતિક વિભાગો, ભૂકંપ, ભૂસ્ખલન, કુદરતી ગટર, આબોહવા પરિવર્તન અને પ્રદેશો, માનસ, કુદરતી વનસ્પતિ, પાર્ક્સ અને અભયારણ્ય, મુખ્ય ભૂમિ પ્રકારો, રોક્સ અને ખનિજો.
3. સામાજિક: વિશ્વ, ભારત અને ગુજરાત: વિતરણ, ઘનતા, વિકાસ, જાતિ-ગુણોત્તર, સાક્ષરતા, વ્યવસાય માળખું, એસસી અને એસટી વસ્તી, ગ્રામીણ શહેરી ઘટકો, વંશીય, આદિજાતિ, ધાર્મિક અને ભાષાકીય જૂથો, શહેરીકરણ, સ્થળાંતર અને મેટ્રોપોલિટન પ્રદેશો
4. આર્થિક: વિશ્વ, ભારત અને ગુજરાત: અર્થતંત્રના મુખ્ય ક્ષેત્રો, કૃષિ, ઉદ્યોગ અને સેવાઓ, તેમના મુખ્ય લક્ષણો મૂળભૂત ઉદ્યોગો-એગ્રો, ખનીજ, વન, ઇંધણ અને માનવશક્તિ આધારિત ઉદ્યોગો, પરિવહન અને વેપાર, પેટર્ન અને મુદ્દાઓ.

(સી) સાયન્સ અને ટેક્નોલૉજી

1. વિજ્ઞાન અને તકનીક: વિજ્ઞાન અને તકનીકીની પ્રકૃતિ અને અવકાશ; ની અનુરૂપતા રોજિંદા જીવનમાં વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી; વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી પર રાષ્ટ્રીય નીતિ અને ઇનોવેશન; વિજ્ઞાનના સંકલનને પ્રોત્સાહન આપતી સંસ્થાઓ અને સંસ્થાઓ, ટેકનોલોજી અને ઇનોવેશન, તેમની પ્રવૃત્તિઓ અને યોગદાન; ના ફાળો અગ્રણી ભારતીય વૈજ્ઞાનિકો
2. માહિતી અને સંચાર તકનીક (આઇસીટી): આઇસીટીના પ્રકૃતિ અને અવકાશ; આઇસીટી ઇન દૈનિક જીવન; આઇસીટી અને ઇન્ડસ્ટ્રી; આઇસીટી અને ગવર્નન્સ – વિવિધ સરકારી આઇસીટી, ઇ-ગવર્નન્સ કાર્યક્રમો અને સેવાઓનો ઉપયોગ કરવા પ્રોત્સાહન આપતી યોજનાઓ; નેટવીવેટ્સ; સાયબર સિક્યુરિટી કન્સર્ન – નેશનલ સાયબર ક્રાઇમ પોલિસી.
3. સ્પેસ એન્ડ ડિફેન્સ ઇન ટેકનોલોજી: ઇન્ડિયન સ્પેસ પ્રોગ્રામના ઇવોલ્યુશન; ભારતીય સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ઇસરો) – તે પ્રવૃત્તિઓ અને સિદ્ધિઓ છે; વિવિધ સેટેલાઈટ કાર્યક્રમો – દૂરસંચાર માટે ઉપગ્રહો, ભારતીય પ્રાદેશિક નેવિગેશન સેટેલાઇટ સિસ્ટમ (આઈઆરએનએસએસ), ભારતીય રિમોટ સેન્સિંગ (આઈઆરએસ) ઉપગ્રહો; માટે ઉપગ્રહો સંરક્ષણ હેતુઓ માટે એડ્યુસેટ અથવા ઉપગ્રહો; સંરક્ષણ સંશોધન અને વિકાસ સંસ્થા (ડીઆરડીઓ) – દ્રષ્ટિ, મિશન અને પ્રવૃત્તિઓ
4. ઊર્જા જરૂરિયાત અને કાર્યક્ષમતા: ભારતની હાલની ઊર્જા જરૂરિયાતો અને ખાધ; ભારતના એનર્જી રિસોર્સ એન્ડ ડીપેન્ડન્સ, ભારતની ઊર્જા નીતિ – સરકારી નીતિઓ અને કાર્યક્રમો
5. ભારતની પરમાણુ નીતિ અને વિશ્વની તેની પ્રતિબદ્ધતા: ભારતની પરમાણુ શક્તિ પ્રોગ્રામ; અન્ય દેશો સાથેના ભારતના પરમાણુ સહકાર; પરમાણુ સપ્લાયર્સ ગ્રુપ (એનએસજી) અને ભારત; ભારતની અણુશસ્ત્રો નીતિ; ના ડ્રાફ્ટ અણુ સિદ્ધાંત ભારત, પરમાણુ અપ્રસાર સંધિ (એનપીટી), વ્યાપક ટેસ્ટ બાન સંધિ (સીટીબીટી), ફિસાઇલ મટિરિયલ કટ ઓફ સંધિ (એફએમસીટી), નિઃશસ્ત્રીકરણ પરની કોન્ફરન્સ (સીડી); અણુ સુરક્ષા સમિટ (એનએસએસ) અને ભારત
6. પર્યાવરણીય વિજ્ઞાન: પર્યાવરણ સંબંધિત મુદ્દાઓ અને ચિંતાઓ; તેના કાનૂની પાસાઓ, રાષ્ટ્રીય અને પર્યાવરણના રક્ષણ માટેની નીતિઓ અને સંધિઓ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તર; જૈવવિવિધતા- તેના મહત્વ અને ચિંતાઓ; વાતાવરણ મા ફેરફાર, આંતરરાષ્ટ્રીય પહેલો (નીતિઓ, પ્રોટોકોલ) અને ભારતની પ્રતિબદ્ધતા; વન અને વન્યજીવન – ભારતમાં વન અને વન્યજીવન સંરક્ષણ માટે કાનૂની માળખું;
પર્યાવરણીય જોખમો, પ્રદૂષણ, કાર્બન ઉત્સર્જન, ગ્લોબલ વોર્મિંગ. રાષ્ટ્રીય ઍક્શન ક્લાયમેટ ચેન્જ અને ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ પર યોજના બાયોટેકનોલોજી અને નેનોટેકનોલોજી; કુદરત, અવકાશ અને એપ્લિકેશન, નૈતિક, સામાજિક અને કાનૂની મુદ્દાઓ, સરકારી નીતિઓ આનુવંશિક અભિયાંત્રિકી; તેનાથી સંબંધિત સમસ્યાઓ અને તેના પર તેની અસર માનવ જીવન આરોગ્ય અને પર્યાવરણ

(ડી) પ્રાદેશિક, રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય ઘટનાઓ વર્તમાન ઘટનાઓ મહત્વ

General Studies-2 (Preliminary)

(Objective Type Paper)

Marks-200

No. of Questions-200

Medium: English/Gujarati

Time-120 Minutes

(A) Indian Economy and Planning

1. Indian Economy on the eve of Independence, Emergence and development of planning exercise in India – historical debates, plan models and shift in focus over time. Indian economy in post reform period: New Economic Reforms, NITI Aayog : aims, constitution and functions.
2. Agriculture sector: Institutional Structure- Land Reforms in India; Technological change in agriculture- Major Crops and Cropping Patterns in various parts of the country, Irrigation, pricing of agricultural inputs and outputs; Terms of trade between agriculture and industry; Agricultural Finance Policy; Agricultural Marketing and
Warehousing; Issues in Food Security and Public Distribution System, Green Revolution, policies for sustainable agriculture and organic farming.
3. Industrial policy; Public Sector enterprises and their performance; Privatization and disinvestments debate; Growth and pattern of industrialization; Small-scale sector; Productivity in industrial sector; Special Economic Zones (SEZ) and industrialization, foreign investment and competition policy.
4. Infrastructure in Indian Economy: Meaning and Importance of Infrastructure – Water supply and Sanitation – Energy and Power – Science and Technology – Rural and Urban Infrastructure: Ports, Roads, Airports, Railway, Telecommunication. Social Impact Assessment.
5. Trends and patterns in structure of population over time – growth rate, gender, ruralurban migration, literacy, regional; Structure and trends of Poverty and Inequality; Unemployment – trends, structure and National Rural Employment Policies. Indicators of development-Physical Quality of Life Index, Human Development Index, Human Poverty Index, Gender Development Index, National Happiness Index.
6. Indian Public finance; Indian tax system, public expenditure, public debt, deficit and subsidies in the Indian economy. Center-State financial relation. Recent fiscal and monetary policy issues and their impact, GST: Concept and Implications.
7. Trend, composition, structure and direction of India’s Foreign Trade. India’s Balance of payments Situation in post reforms period.
8. Gujarat economy-An overview; social sector in Gujarat- Education, Health, and Nutrition. Gujarat Economy in relation to India and major states in recent decades, major problems in agriculture, forest, water resources, mining, industry and service Sector. Development policies for economic and social infrastructure – An appraisal.

(B) Geography

1. General Geography: Earth in Solar system, Motion of the Earth, Concept of time, Season, Internal Structure of the Earth, Major landforms and their features. Atmosphere-structure and composition, elements and factors of Climate, Airmasses and Fronts, atmospheric disturbances, climate change. Oceans: Physical, chemical and biological characteristics, Hydrological Distasters, Marine and Continental resources.
2. Physical: World, India and Gujarat : Major physical divisions, Earthquakes, landslides, Natural drainage, climatic changes and regions, Monsoon, Natural Vegetation, Parks and Sanctuaries, Major Soil types, Rocks and Minerals.
3. Social: World, India and Gujarat : distribution, density, growth, Sex-ratio, Literacy, Occupational Structure, SC and ST Population, Rural-Urban components, Racial, tribal, religious and linguistic groups, urbanization, migration and metropolitan regions.
4. Economic: World, India and Gujarat: Major sectors of economy, Agriculture, Industry and Services, their salient features. Basic Industries-Agro, mineral, forest, fuel and manpower based Industries, Transport and Trade, Pattern and Issues.

(C) SCIENCE AND TECHNOLOGY

1. Science and Technology: Nature and Scope of Science & Technology; Relevance of Science & Technology to the day to day life; National Policy on Science, Technology and Innovation; Institutes and Organization in India promoting integration of Science, Technology and Innovation, their activities and contribution; Contribution of Prominent Indian Scientists.
2. Information and Communication Technology (ICT): Nature and Scope of ICT; ICT in day to day life; ICT and Industry; ICT and Governance – Various government schemes promoting use of ICT, E-Governance programmes and services; Netiquettes; Cyber Security Concerns – National Cyber Crime Policy.
3. Technology in Space & Defence: Evolution of Indian Space Programme; Indian Space Research Organization (ISRO) – it’s activities and achievements; Various Satellite Programmes – Satellites for Telecommunication, Indian Regional Navigation Satellite System (IRNSS), Indian Remote Sensing (IRS) Satellites; Satellites for defence, Eduset or Satellites for academic purposes; Defence Research and Development Organization (DRDO)- vision, mission and activities.
4. Energy Requirement and Efficiency: India’s existing energy needs and deficit; India’s Energy Resources and Dependence, Energy policy of India – Government Policies and Programmes.
5. Nuclear Policy of India and its commitment to the world: India’s Nuclear power programme; India’s nuclear cooperation with other countries; Nuclear Suppliers Group (NSG) and India; Nuclear weapons policy of India; Draft Nuclear Doctrine of India, Nuclear Non-Proliferation Treaty (NPT), Comprehensive Test Ban Treaty (CTBT), Fissile Material Cut off Treaty (FMCT), Conference on Disarmament (CD); Nuclear Security Summit (NSS) and India.
6. Environmental Science: Issues and concerns related to environment; Its legal aspects, policies and treaties for the protection of environment at the national and the international level; Biodiversity- its importance and concerns; Climate Change, International Initiatives (Policies, Protocols) and India’s commitment; Forest and Wildlife – Legal framework for Forest and Wildlife Conservation in India; Environmental Hazards, pollution, carbon emission, Global warming. National Action plans on Climate Change and Disaster management. Biotechnology and
Nanotechnology; Nature, Scope and application, Ethical, Social, and Legal issues, Government Policies. Genetic Engineering; Issues related to it and its impact on human life. Health & Environment.

(D) Current Events of Regional, National and International Importance.